14. ԾՆՆԴՅԱՆ ՔԱՌԱՍՈՒՆՔԸ (ՀԱՄԱՊԱՏՈՒՄ)

Նախորդ գլուխը՝

13. ՀԻՍՈՒՍԻ ԹԼՓԱՏՈՒԹՅՈՒՆՆ ՈՒ ԱՆՈՒՆԸ

ՂՈՒԿԱՍ 2։22-38

22 Նրանց սրբագործման օրերի լրանալուց հետո, Մովսեսի օրենքի համաձայն, նրան Երուսաղեմ տարան՝ Տիրոջը ներկայացնելու, 

23 ինչպես գրված է Տիրոջ օրենքում. «Ամեն արու զավակ, որ արգանդ է բացում, Տիրոջ համար սուրբ պիտի կոչվի» 

24 Եվ Տիրոջ օրենքում ասվածի համաձայն՝ ընծա պետք է տալ մի զույգ տատրակ կամ աղավնու երկու ձագ։

25 Այն ժամանակ Երուսաղեմում Սիմեոն անունով մի մարդ կար. արդար ու աստվածավախ մարդ էր, որ ակնկալում էր Իսրայելի մխիթարությունը, և Սուրբ Հոգին նրա մեջ էր։ 

26 Սուրբ Հոգուց նրան հրամայված էր մահ չտեսնել, մինչև որ տեսներ Տիրոջ Օծյալին։ 

27 Հոգով առաջնորդված՝ նա եկավ տաճար, և երբ ծնողները բերեցին Հիսուս մանկանը՝ նրա վրա կատարելու ինչ որ Օրենքի սովորության համաձայն էր, 

28 Սիմեոնը նրան իր գիրկն առավ, օրհնեց Աստծուն ու ասաց.

29 «Այժմ, ո՛վ Տեր, ըստ քո խոսքի խաղաղությամբ արձակի՛ր քո ծառային.

30 որովհետև աչքերս տեսան քո փրկությունը, 

31 որ պատրաստեցիր բոլոր ազգերի առաջ,

32 լույս, որ կլինի հայտնություն հեթանոսների համար և փառք Իսրայելի՝ քո ժողովրդի համար»։

33 Նրա հայրն ու մայրը զարմացած էին այն խոսքերի համար, որ ասում էին նրա մասին։ 

34 Սիմեոնը նրանց օրհնեց և ասաց նրա մորը՝ Մարիամին. «Ահա սա է, որ պատճառ է դառնալու Իսրայելի մեջ շատերի անկման ու բարձրացման և նշան՝ հակառակության։ 

35 Քո հոգու միջով էլ սուր պիտի անցնի, որպեսզի բազում սրտերի խորհուրդներ հայտնի դառնան»։

36 Եվ այնտեղ կար Աննա մարգարեուհին՝ Փանուելի դուստրը, Ասերի ազգատոհմից. սա բավական տարիքն առած էր, ամուսնու հետ յոթ տարի էր ապրել՝ իր կուսությունից սկսած։ 

37 Գրեթե ութսունչորս տարեկան մի այրի էր, չէր հեռանում տաճարից, այլ ծոմապահությամբ և աղոթքով գիշեր-ցերեկ ծառայում էր Աստծուն։ 

38 Սա ևս նույն ժամին վեր կացավ եկավ, գոհություն էր մատուցում Տիրոջը և խոսում էր մանկան մասին բոլոր նրանց հետ, ովքեր Երուսաղեմի փրկությանն էին սպասում։

Ութերորդ օրը թլպատելու օրենքի հետ, արու զավակ ծնած մայրերին տրվել էին նաև քառասուներորդ օրը սրբվելու օրենքը: Նախ՝ յոթ օր պետք է սպասեին իբրև անմաքուր, ութերորդ օրը պետք է թլպատեին տղային, երեսուներեք օր ևս պետք է սպասեին և քառասուներորդ օրը պիտի գնային տաճար՝ սրբվելու, «ողջակեզի» համար տանելով մեկ տարեկան մի գառ և երկու տատրակ և մի աղավնի՝ «մեղքերի քավության» զոհաբերության համար: Իսկ եթե ծնողներն աղքատ էին, տանում էին միայն երկու տատրակ և երկու աղավնի՝ մեկը «ողջակեզի» և մյուսը՝ «մեղքերի քավության» համար (Ղևտ. 12։1-8):

Մեկ հատուկ օրենք էլ կար անդրանիկ արուների համար: Եգիպտացիների անդրանիկներին հարվածելու հետ կապված, Աստված հրամայել էր, որ հրեա բոլոր անդրանիկները՝ թե´ մարդ և թե´ անասուն, ընծայվեն Իրեն (Ելք 34։19-20), այսինքն հատկացվեն Աստծո տաճարի ծառայությանը: Բայց երբ հրեաները Ոսկե հորթը շինեցին, և Աստված ցանկացավ պատժել նրանց,  Ղևիի ցեղը  գործակցեց Մովսեսին՝ հորթապաշտներին պատժելու համար (Ելք 32։26), և սկսյալ այս շրջանից, Ղևիի ցեղն ամբողջությամբ՝ մարդկանցով և անասուններով ընտրվեցին Աստծո ծառայության համար, իսկ մյուս ցեղերի բոլոր արուները ազատվեցին այդ ծառայությունից (Թվեր 3։12), բայց ոչ ձրիաբար. յուրաքանչյուր անդրանիկ ունեցողը պարտավոր էր իր անդրանիկի համար փրկագին վճարել ղևտացիներին: Փրկագինը ղևտացիներին պիտի պատկաներ, իսկ ղևտացիներն՝ Աստծուն: Իսկ որպես փրկագնի չափ՝ առաջին անգամ որոշվեց հինգ սիկղ արծաթ. յուրաքանչյուր սիկղը  քսան դանկիի (հռոմեական պղնձե դրամ) չափով, որին համարժեք է չորս ու կես դրամ արծաթ (Թվեր 3։47): Սակայն հետագայում սովորություն դարձավ, փրկագինը որոշել ըստ յուրաքանչյուրի կարողության և փոխադարձ համաձայնության:

13. ՀԻՍՈՒՍԻ ԹԼՓԱՏՈՒԹՅՈՒՆՆ ՈՒ ԱՆՈՒՆԸ (ՀԱՄԱՊԱՏՈՒՄ)

Նախորդ գլուխը՝

12. ԾՆՆԴՅԱՆ ՕՐԸ

ՂՈՒԿԱՍ 2։21
21 Երբ ութ օրերը լրացան, և նա թլփատվեց, նրա անունը Հիսուս դրվեց, ինչպես հրեշտակի կողմից կոչվել էր, երբ դեռ չէր հղիացվել մոր որովայնում։

ՄԱՏԹԵՈՍ  1։25

25 Բայց նրա հետ չհարաբերվեց, մինչեւ Մարիամը ծնեց իր անդրանիկ որդուն եւ նրա անունը դրեց Հիսուս:

Աստված հրամայել էր Աբրահամին, որ նրա սերունդի բոլոր արուները ծնվելուց հետո` ութերորդ օրը թլպատվեին (Ծննդ. 17։12): Այդ կրկնեց նաև Մովսեսն իր օրենքների մեջ, թե մի մայր, որ արու զավակ է ծնում, յոթ օր պետք է պիղծ համարվի և «Ութերորդ օրը նա թող թլփատի իր որդուն» (Ղեւտ. 12։3): Թլպատության օրենքը խիստ էր և խախտողներին հրամայված էր մահվան դատապարտել. «Ութերորդ օրը թլիփը չթլփատված արուն թող վերանա իր ցեղի միջից, որովհետև խախտած կլինի իմ ուխտը» (Ծննդ. 17։14): Թլպատությունը մի պարտականություն էր, որ կատարվում էր ընտանեկան շրջանակում` մերձավորների ներկայությամբ, առանց քահանայի պաշտոնավարության, և այդ դեպքում որոշվում էր նաև նորածնի անունը, ինչպես արդեն Կարապետի մասին խոսելիս հիշեցինք (Գլուխ 7):

            

Հովսեփն ու Մարիամը Բեթղեհեմում եկվորներ էին. և Դավթի ցեղից թերևս կարողացել էին ճանաչել մի քանի մերձավորների և ազգականների, որոնք նրանց համար, հավանաբար, մի բնակության տեղ էին հոգացել, քանի որ իջևանատան ախոռի մեջ այլևս չէին մնում: Թլպատության արարողությունը կատարեցին շատ համեստ շրջանակում` լրացնելով օրինական պարտավորությունը:  Մարիամը, որ առաջինն էր ավետիսը ընդունել, և Հովսեփը, որ ստացել էր հրեշտակի խորհրդի հայտնությունը, հավանաբար կարող էին մտածել, որ սքանչելի Նորածնի վրա օրենքի պահանջները չէին կարող ծանրանալ, սակայն օրենքը զանցառելու  իրավունք չունեին, և նաև աստվածային կամքն էր պահանջում օրենքի գործադրությունը` օրինակով հաստատելու համար օրինապահության պատվիրանը:

Նորածնի անունը կոչվեց Հիսուս, որ թարգմանվում է Փրկիչ, որ նաև Հեսու և Հովսե անունների մյուս ձևն է: Ավետարանիչը,  Հիսուսի անվանակոչությունը իբրև հրեշտակի հանձնարարության համաձայն կատարված լինելը հիշելով, ուզում է ասել, որ Մարիամն ու Հովսեփը տեղյակ էին սքանչելի խորհրդին և գիտենալով համակերպվում էին օրենքի հրամաններին:

Հաջորդ գլուխը՝

14. ԾՆՆԴՅԱՆ ՔԱՌԱՍՈՒՆՔԸ

12. ԾՆՆԴՅԱՆ ՕՐԸ (ՀԱՄԱՊԱՏՈՒՄ)

Նախորդ գլուխը՝
11. ՀԻՍՈՒՍԻ ԾՆՈՒՆԴԸ

ՄԱՏԹԵՈՍ 1։25

25 Բայց նրա հետ չհարաբերվեց, մինչեւ Մարիամը ծնեց իր անդրանիկ որդուն եւ նրա անունը դրեց Հիսուս:

Ավետարանում բնավ նշված չէ, թե Հիսուս որ տարին և որ ամսին ծնվեց, և ոչ էլ ամսվա կամ շաբաթվա օրը, այսուհանդերձ քրիստոնյաների միջև Հիսուսի ծննդյան օրվա շուրջ վիճաբանություններ եղել են, և ավելի շատ այդ վեճը լինում է մեր Հայ եկեղեցու հետ, որովհետև եթե Լատինները, Հույները և Ասորիները ծնունդը տոնում են դեկտեմբերի 25-ին և Աստվածահայտնությունը` հունվարի 6-ին, ապա մենք հունվարի 6-ին կատարում ենք Աստվածահայտնության տոնը, ընդգրկելով նրա մեջ նաև ծնունդը:

Շնորհալին Ալեքս իշխանին ներկայացրած «Հաւատոյ» գրի մեջ ձգտում է նույնիսկ Ավետարանով հաստատել` թե Հիսուս ծնվեց հունվարի 6-ին և ոչ թե դեկտեմբերի 25-ին, և ահա իր պատճառաբանությունը. Զաքարիա քահանայապետը Քավության տոնի առթիվ մտել էր տաճար խնկարկելու, որ համապատասխանում է հրեաների Թշրինի 10-ին, իսկ մեր` սեպտեմբերի 27-ին:

Զաքարիան տաճարից տուն չվերադարձած ավարտեց պաշտամունքի տասներկու օրերը, որոնք էին Քավության տոնի հինգ և Տաղավարաց տոնի յոթ օրերը: Ուրեմն` Եղիսաբեթի հղությունը եղավ հրեական Թշրինի 22-ին, իսկ մեր` հոկտեմբերի 9-ին: Իսկ Մարիամը ավետումը եղավ վեց ամիս հետո` ապրիլի 7-ին, և ծնունդը` հունվարի 6-ին:

11. ՀԻՍՈՒՍԻ ԾՆՈՒՆԴԸ (ՀԱՄԱՊԱՏՈՒՄ)

Նախորդ գլուխը՝

10. ՆԱԶԱՐԵԹԻՑ ԲԵԹՂԵՀԵՄ

ՂՈՒԿԱՍ 2։6-20

6 Երբ նրանք այնտեղ էին, Մարիամի ծննդաբերելու օրերը հասան, 

7 և նա ծնեց իր անդրանիկ որդուն, խանձարուրի մեջ փաթաթեց նրան ու դրեց մսուրի մեջ, որովհետև իջևանում նրանց տեղ չկար։

8 Այնտեղ բացօթյա մնացող հովիվներ կային, որոնք իրենց հոտերի գիշերային պահպանությունն էին անում։ 

9 Տիրոջ հրեշտակը երևաց նրանց, և Տիրոջ փառքը ծագեց նրանց շուրջը, ու նրանք սաստիկ վախեցան։ 

10 Հրեշտակն ասաց նրանց. «Մի՛ վախեցեք, որովհետև ահա ձեզ մեծ ուրախություն եմ ավետում, որն ամբողջ ժողովրդինը կլինի։ 

11 Քանզի այսօր Դավթի քաղաքում ձեզ համար ծնվեց մի Փրկիչ, որ Օծյալն է՝ Տերը։ 

12 Եվ սա ձեզ համար թող նշան լինի. խանձարուրով փաթաթած և մսուրի մեջ դրված մի մանուկ կգտնեք»։ 

13 Եվ հանկարծակի այդ հրեշտակի հետ երևաց երկնային զորքերի մի բազմություն, որ օրհնում էր Աստծուն ու ասում.

14 «Փա՜ռք Բարձրյալ Աստծուն, խաղաղությո՜ւն երկրի վրա և հաճությո՜ւն մարդկանց մեջ»։

15 Երբ հրեշտակները նրանցից հեռանալով երկինք բարձրացան, հովիվներն ասացին միմյանց. «Եկե՛ք գնանք մինչև Բեթղեհեմ և տեսնենք, թե ի՛նչ է այս եղածը, որ Տերը մեզ ցույց տվեց»։ 

16 Եվ նրանք շտապ եկան ու գտան Մարիամին և Հովսեփին և մսուրի մեջ դրված մանկանը։ 

17 Եվ ճանաչեցին նրան այն խոսքից, որ իրենց ասվել էր մանկան մասին։ 

18 Եվ բոլոր լսողները զարմանում էին այն բաների վրա, որ հովիվներն ասացին իրենց։ 

19 Իսկ Մարիամն այս բոլոր խոսքերը պահում էր իր մեջ և իր սրտում խորհում։ 

20 Եվ հովիվները վերադարձան. փառավորում և օրհնում էին Աստծուն այն ամենի համար, որ լսեցին ու տեսան, ինչպես պատմվել էր իրենց։

Երբ Հովսեփն ու Մարիամը հասան Բեթղեհեմ, իրենց համար պատրաստ և հանգիստ տուն չգտան, և նույնիսկ ուղևորների իջևանատան մեջ ազատ տեղ չէր մնացել: Ամեն կողմից եկած և խռնված բնիկ բեթղեհեմցիները տեղավորվել էին վատ թե լավ, իսկ Հովսեփն ու Մարիամը ուշացողներից էին: Այդ դժվարին և անհանգիստ պայմաններում, երբ Մարիամի օրերը լրացել էին, տեղի է ունենում Հիսուսի ծնունդը: Նորածնի խնամքի համար հազիվ խանձարուր պատրաստելու չափ լաթի կտորներ են գտնում, ծածկում, փաթաթում են և խանձարուրը դնում են իջևանատան ախոռի մեջ, անասունների մսուրի հարդի ու խոտի վրա  և ախոռը ծառայում է որպես բնակարան, իսկ մսուրն` օրորոց:

Ընդհանուր ավանդություն է` թե Հիսուս այրի մեջ է ծնվել, եկեղեցում էլ երգում ենք՝ ի սուրբ այրին բազմեցաւ և Բեթղեհեմի Ս. Ծնունդ կոչվող եկեղեցում էլ այսօր քարայրն են ցույց տալիս: Ավետարանը քարայրի մասին չի ասում, սակայն հնում, ինչպես նաև մինչև այսօր, գյուղերում քարայրներն են գործածվել որպես ախոռ, և պիտի ասենք, որ այդպես էլ եղավ այն իջևանում, ուր Հիսուս ծնվեց և դրվեց մսուրի մեջ:

10. ՆԱԶԱՐԵԹԻՑ ԲԵԹՂԵՀԵՄ (ՀԱՄԱՊԱՏՈՒՄ)

Նախորդ գլուխը՝

9. ՀԻՍՈՒՍԻ ԱԶԳԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

ՂՈՒԿԱՍ 2։1-5

1 Այն օրերին Օգոստոս կայսեր կողմից հրաման ելավ՝ ամբողջ երկրում մարդահամար անցկացնելու։ 

2 Այս առաջին մարդահամարը տեղի ունեցավ Ասորիքում Կյուրենիոսի կուսակալության օրոք։ 

3 Բոլորն էլ գնում էին արձանագրվելու՝ յուրաքանչյուրն իր ծննդյան վայրում։ 

4 Հովսեփն էլ, Դավթի տնից և ազգատոհմից լինելով, Գալիլեայի Նազարեթ քաղաքից ելավ գնաց Հրեաստան՝ Դավթի քաղաքը, որ Բեթղեհեմ է կոչվում՝ 

5 արձանագրվելու Մարիամի հետ, որ նրա նշանածն էր և հղի էր։ 

Հովսեփն ու Մարիամը օրինական ամուսնությամբ միացած, բայց աստվածային հայտնության պատճառով զգուշանալով ամուսնական կենակցությունից, ապրում էին Գալիլիայի Նազարեթ քաղաքում, երբ քաղաքացիական պարտավորության պատճառով հարկադրվեցին ուղևորվել դեպի Պաղեստինի հարավակողմը` Բեթղեհեմ քաղաք: Հռոմեացիների Օկտավիանոս  Օգոստոս կայսրը, Հռոմի 747 թվականին ընդհանուր խաղաղություն էր հաստատել և հռոմեական ազգային արարողության համաձայն կատարել էր Հանոսի տաճարի փակումը՝ անընդհատ տևող պատերազմների պատճառով, 205 տարի շարունակ բաց մնալուց հետո: Այդ խաղաղությունից օգտվելով ամբողջ կայսրության մեջ աշխարհագիր, այսինքն՝ ազգահամար կատարելու հրովարտակ էր հանել: Հրեաստանը Հռոմի կայսրության իշխանության ներքո էր, և Հերովդեսը, թեև թագավորի անուն ուներ, բայց կուսակալից ավելի իշխանություն չուներ՝ արդեն իսկ այդ անվանումը լոկ կուսակալի շնորհումով էր ստացել: Հետևաբար, Հրեաստանն էլ հռոմեական ուրիշ նահանգների պես աշխարհագրի պարտավորության տակ էր գտնվում, Ասորիքի մեծ բդեշխ Կյուրենիոսը (Օրմանյանի մոտ՝ Կյուրենես /Սրկ./) կամ Կուիրինոսը որպես Ասորիքին պատկանող մի գավառի Պաղեստինի աշխարհագրի վրա էլ պաշտոն ուներ: Այս աշխարհագիրը պետք չէ շփոթել իբր տասը տարի հետո վերստին հռչակված աշխարհագրի հետ, ինչպես ոմանք իրար հետ խառնելով ուզում են դժվարություն ստեղծել: Ժամանակի պատմիչները երկու աշխարհագիրներին բաժանում են իրարից: Ղուկասը ևս զատորոշելով դնում է. «Այս առաջին մարդահամարը տեղի ունեցավ»:

Հռոմեական կայսրության մեջ աշխարհագիրները չէին ավարտվում լոկ մարդկանց հաշվելով, այլ այդ առիթով կարևոր տեղեկություններ էին հավաքվում ու կարգադրություններ արվում տուրքերի մասին. հպատակության երդումներ էին տրվում և ոչ միայն տղամարդիկ, այլև կանայք, եթե դիրք, կարևորություն և հարստություն ունեին՝ առանձին էին գրվում: Այդ նպատակով անհրաժեշտ էր, որ յուրաքանչյուրը, ոչ թե այնտեղ արձանագրվեր, որտեղ ապրում էր, այլ իր ծագման կամ ծննդյան վայրում պիտի անցներ աշխարհագրի տոմարների մեջ:

Հովսեփն աշխարհագրի համար պարտավորվեց Նազարեթից Բեթղեհեմ գնալ, ոչ միայն իր ծագման պատճառով՝ որպես Դավթի ցեղից սերած, այլև, հավանաբար, նաև իր ծննդյան պատճառով: Որովհետև ավանդությանը նայելով Հովսեփը ծնվել էր Բեթղեհեմում, ապա գնացել էր Նազարեթ և այնտեղ գործ և բնակություն հաստատել: Մարիամն էլ կարիք ուներ արձանագրվելու թե՛ որպես Հովսեփի կինը, և թե որպես Դավթի ցեղից սերված: Ուստի, երկուսն էլ միատեղ Նազարթեից ելան և բավականին կարևոր ճանապարհորդություն ձեռնարկեցին Բեթղեհեմ գնալու համար: Մարիամի հղի վիճակի պատճառով ճանապարհորդությունը չխափանվեց, որովհետև աշխարհագրի պայմանաժամը մոտ էր և այլևս հետաձգելու հնարավորություն չկար:

Ղուկասն այստեղ ևս Մարիամին կոչում է պարզապես Հովսեփի նշանածը (Օրմանյանի մոտ՝ խոսեցյալ /Սրկ./), նրա հղի լինելն էլ ավելացնելով, որպեսզի շեշտի կուսական հղության խորհուրդը և հեռացնի ամուսնական զուգակցության գաղափարը, ինչը որ առավել բացահայտորեն ասում է նաև Մատթեոսը, թե Հովսեփը «նրա հետ չհարաբերվեց»՝ այսինքն, Մարիամին:

Հաջորդ գլուխը՝

11. ՀԻՍՈՒՍԻ ԾՆՈՒՆԴԸ

9. ՀԻՍՈՒՍԻ ԱԶԳԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ (ՀԱՄԱՊԱՏՈՒՄ)

Նախորդ գլուխը՝
8. ԿԱՐԱՊԵՏԻ ՊԱՇՏՈՆԸ

ՄԱՏԹԵՈՍ 1։1-17

1 Գիրք ազգաբանության Հիսուս Քրիստոսի` Դավթի որդու, Աբրահամի որդու: 

2 Աբրահամը ծնեց Իսահակին. Իսահակը` Հակոբին. Հակոբը ծնեց Հուդային եւ նրա եղբայրներին.  

3 Հուդան ծնեց Փարեսին եւ Զարային` Թամարից. Փարեսը ծնեց Եզրոնին. Եզրոնը ծնեց Արամին.  

4 Արամը ծնեց Ամինադաբին. Ամինադաբը ծնեց Նաասոնին. Նաասոնը ծնեց Սաղմոնին.  

5 Սաղմոնը ծնեց Բոոսին` Ռաքաբից. Բոոսը ծնեց Օբեդին` Հռութից. Օբեդը ծնեց Հեսսեին.  

6 Հեսսեն ծնեց Դավիթ արքային: Դավիթը ծնեց Սողոմոնին` Ուրիայի կնոջից.

7 Սողոմոնը` Րոբովամին.  

8 Րոբովամը ծնեց Աբիային. Աբիան ծնեց Ասափին. Ասափը ծնեց Հոսափատին. Հոսափատը ծնեց Հորամին. Հորամը ծնեց Օզիային.  

9 Օզիան ծնեց Հովաթամին. Հովաթամը ծնեց Աքազին. Աքազը ծնեց Եզեկիային.  

10 Եզեկիան ծնեց Մանասեին. Մանասեն ծնեց Ամոսին.  

11 Ամոսը ծնեց Հոսիային. Հոսիան ծնեց Հեքոնիային եւ նրա եղբայրներին` Բաբելոնում գերության ժամանակ: 

12 Բաբելոնում գերությունից հետո Հեքոնիան ծնեց Սաղաթիելին.  

13 Սաղաթիելը ծնեց Զորոբաբելին. Զորոբաբելը ծնեց Աբիուդին. Աբիուդը ծնեց Եղիակիմին.  

14 Եղիակիմը ծնեց Ազորին. Ազորը ծնեց Սադոկին. Սադոկը ծնեց Աքինին. Աքինը ծնեց Եղիուդին.  

15 Եղիուդը ծնեց Եղիազարին. Եղիազարը ծնեց Մատթանին.  

16 Մատթանը ծնեց Հակոբին. Հակոբը ծնեց Հովսեփին` Մարիամի մարդուն, որի նշանածն էր կույս Մարիամը, որից ծնվեց Հիսուս, որ անվանվեց Քրիստոս: 

17 Արդ, Աբրահամից մինչեւ Դավիթը բոլոր սերունդները` տասնչորս սերունդ. եւ Դավթից մինչեւ Բաբելոնի մեջ գերությունը` տասնչորս սերունդ. Բաբելոնի մեջ գերությունից մինչեւ Քրիստոս` տասնչորս սերունդ:

ՂՈՒԿԱՍ 3։23-38

23 Եվ ինքը՝ Հիսուսը, շուրջ երեսուն տարեկան էր, երբ սկսեց իր գործը, և, ինչպես կարծում էին, որդին էր Հովսեփի, նա՝ Հակոբի, նա՝ Հեղիի, նա՝ Մատաթեի, 

24 նա՝ Ղևիի, նա՝ Մեղքիի, նա՝ Հաննեի, նա՝ Հովսեփի, 

25 նա՝ Մատթեի, նա՝ Ամոսի, նա՝ Նավումի, նա՝ Էսղիի, նա՝ Նանգեի, 

26 նա՝ Մաաթի, նա՝ Մատաթեի, նա՝ Սեմեիի, նա՝ Հովսեքի, նա՝ Հովդայի, 

27 նա՝ Հովնանեի, նա՝ Րեսայի, նա՝ Զորաբաբելի, նա՝ Սաղաթիելի, նա՝ Ներիի, 

28 նա՝ Մեղքիի, նա՝ Ադդեի, նա՝ Կոսամի, նա՝ Ելմոդադի, նա՝ Երեի, 

29 նա՝ Հեսուի, նա՝ Եղիազարի, նա՝ Հորամի, նա՝ Մատթեի, նա՝ Ղևիի, 

30 նա՝ Սիմեոնի, նա՝ Հուդայի, նա՝ Հովսեփի, նա՝ Հովնամի, նա՝ Եղիակիմի, 

31 նա՝ Մելլեի, նա՝ Մեննեի, նա՝ Մատտաթայի, նա՝ Նաթանի, նա՝ Դավթի, 

32 նա՝ Հեսսեի, նա՝ Ովբեդի, նա՝ Բոոսի, նա՝ Սաղմանի, նա՝ Նաասովնի, 

33 նա՝ Ամինադաբի, նա՝ Արամի, նա՝ Ադմեի, նա՝ Առնեի, նա՝ Եսրոնի, նա՝ Փարեսի, նա՝ Հուդայի, 

34 նա՝ Հակոբի, նա՝ Իսահակի, նա՝ Աբրահամի, նա՝ Թարայի, նա՝ Նաքորի, 

35 նա՝ Սերուքի, նա՝ Ռագավի, նա՝ Փաղեկի, նա՝ Եբերի, նա՝ Սաղայի, 

36 նա՝ Կայնանի, նա՝ Արփաքսադի, նա՝ Սեմի, նա՝ Նոյի, նա՝ Ղամեքի, 

37 նա՝ Մաթուսաղայի, նա՝ Ենոքի, նա՝ Հարեդի, նա՝ Մաղաղայելի, նա՝ Կայնանի, 

38 նա՝ Ենոսի, նա՝ Սեթի, նա՝ Ադամի, նա՝ Աստծու։

Հիսուս Քրիստոսի աստվածային ծագման բացատրություններից հետո, սկսում են Նրա մարդկային ծագման բացատրությունները: Մատթեոսը, դեռևս Հիսուսի պատմությունը չմատուցած, ներկայացնում է Նրա ազգաբանությունը, որպեսզի հաստատի, թե Աբրահամի զավակից և Դավթի ցեղից եկող Մեսիան Նա´ է, և այս պատճառով Աբրահամից մինչև Հիսուս ծնունդների մի շարք է առաջ բերում, որտեղ հորից որդուն անցնելով՝ հասնում է մինչև Հիսուս Քրիստոս:

Ազգաբանության մի ցուցակ ունի նաև Ղուկասը՝ տարբեր ձևով կազմված, որովհետև Հիսուսից սկսելով դեպի ետ է գնում և որդուց հորը անցնելով հասնում է մինչև Աբրահամ, իսկ այդտեղից էլ գնում է մինչև Ադամ՝ նպատակ ունենալով ցույց տալ, թե Հիսուս Քրիստոս ճշմարիտ մարդ է՝ Ադամի սերունդից:

Որքան էլ մենք նպատակ ունենք հետևել լոկ պատմական և ոչ թե քննադատական ոճին, սակայն կարևոր ենք համարում երկու ազգաբանությունների բաղդատելը, որովհետև այն ըստ էության մի պատմական բովանդակություն է, ամբողջացնողն է Հիսուսի պատմության: Արդ՝ թեպետև Մատթեոսն ու Ղուկասը հակառակ ուղղությամբ են քայլում՝ մեկը դեպի վերև, մյուսը դեպի ներքև, մենք Ղուկասի ցանկն էլ Մատթեոսի նման կվերածենք դեպի ներքև և նախապես երկու ցուցակները դեմ դիմաց շարելուց հետո կտանք անհրաժեշտ բացատրությունները տարբերությունների վերաբերյալ:

8. ԿԱՐԱՊԵՏԻ ՊԱՇՏՈՆԸ (ՀԱՄԱՊԱՏՈՒՄ)

 Նախորդ գլուխը՝
7. ԿԱՐԱՊԵՏԻ ԾՆՈՒՆԴԸ

ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ 1։6-14

6 Կար մի մարդ՝ Աստծուց ուղարկված, նրա անունը՝ Հովհաննես։ 

7 Սա եկավ իբրև վկա, որպեսզի վկայի լույսի մասին, և որպեսզի բոլորն էլ հավատան նրա միջոցով։ 

8 Նա Լույսը չէր, այլ եկել էր, որ վկայի Լույսի մասին։

9 Այդ ճշմարիտ Լույսն էր, որ լուսավորում է ամեն մարդու, որ աշխարհ է գալու։ 

10 Նա աշխարհի մեջ էր, և աշխարհը նրանով արարվեց, սակայն աշխարհը նրան չճանաչեց։ 

11 Յուրայինների մոտ եկավ, բայց յուրայինները նրան չընդունեցին։ 

12 Իսկ ովքեր նրան ընդունեցին, նրանց իշխանություն տվեց Աստծու որդիները լինելու, նրանց, ովքեր իր անվանը կհավատան։ 

13 Նրանք Աստծուց ծնվեցին, և ոչ թե արյունից, մարմնի ու մարդու կամքից։ 

14 Եվ Բանը մարմին դարձավ ու բնակվեց մեր մեջ, և տեսանք նրա փառքը. փառք, որ Հայրն է տալիս Միածնին՝ լի շնորհով ու ճշմարտությամբ։

Զաքարիայի մարգարեական օրհնությունը հաստատում է նաև Հովհաննես Ավետարանիչը, ճշտելով Կարապետի կոչումն ու պաշտոնը: Զաքարիայի որդու ծնունդը այնքան հրաշալի եղավ, որ շատերի մտքում կարծիք ծագեց, թե միգուցե խոստացյալ Մեսիան նա լինի: Ավետարանիչն ուզում է հեռացնել այդ միտքը և հաստատել, թե պետք է տարբերել վկայվածին վկայություն տվողից: Զաքարիայի Հովհաննեսը Լույս Մեսիան չէ, այլ Նրա առջևից եկող Կարապետը, Նրա մասին վկայողը, որ աշխարհ եկավ` այն աշխարհը, որն Ինքն ստեղծեց, բայց աշխարհը Նրան չճանաչեց: Մեսիան իր ընտրյալ ժողովրդի՝ Իսրայելի մեջ եկավ, բայց այս ժողովուրդը Նրան չընդունեց: Իսկ ովքեր ընդունեցին, նրանք Աստուծո որդի լինելու պատվին բարձրացան՝ որդիություն, որ բնական որդիության նման չէ: Բնական որդիությունը արյան կապվածությամբ, մարմնի խառնմամբ և մարդկային կամքով է լինում, իսկ այս գերբնական որդիությունը կատարվեց միայն Աստուծո կամքով, որովհետև Բանը, ում մասին արդեն պատմել էր Ավետարանիչը, մարմնացավ, մարդացավ, մարդկանց հետ բնակվեց, և Ինքը՝ Բանն, Որդին Աստված, դարձավ Մարդու Որդի, որով և մարդու որդիները բարձրացան` դառնալու Աստուծո որդիներ: Բայց, այսպիսով, ոչ թե Բանի Աստվածության փառքը նվազեց, որովհետև ինչպես ասում է Ավետարանիչը, մենք ամենքս տեսանք Նրա փառքը, իրոք որ Աստծու Որդու աստվածային փառքը՝ ըստ ինքյան ճշմարիտ և մեզ համար շնորհաբեր է:

Հաջորդ գլուխը՝

9. ՀԻՍՈՒՍԻ ԱԶԳԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

7. ԿԱՐԱՊԵՏԻ ԾՆՈՒՆԴԸ (ՀԱՄԱՊԱՏՈՒՄ)

Նախորդ գլուխը՝

6. ՀՈՎՍԵՓԻ ՀԱՅՏՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

ՂՈՒԿԱՍ 1։57-79

57 Եղիսաբեթի ծննդաբերելու ժամանակը լրացավ, և նա որդի ծնեց։ 

58 Նրա շուրջը գտնվողներն ու նրա ազգատոհմը լսեցին, որ Տերն իր մեծ ողորմությունը ցույց տվեց նրա հանդեպ, և ուրախանում էին նրա հետ։

59 Եվ երբ ութերորդ օրը եկան մանկանը թլփատելու, նրան ցանկանում էին իր հոր անունով Զաքարիա կոչել։ 

60 Բայց մանկան մայրը պատասխանեց և ասաց. «Ո՛չ, այլ Հովհաննես պետք է կոչվի»։ 

61 Նրան ասացին. «Սակայն քո ազգատոհմի մեջ չկա մեկը, որի անունը Հովհաննես լինի»։ 

62 Նշան արեցին նրա հորը, թե ի՛նչ կկամենա նրան կոչել։ 

63 Նա մի տախտակ ուզեց և վրան գրեց. «Դրա անունը Հովհաննես է»։ Եվ ամենքը զարմացան։ 

64 Եվ իսկույն բացվեցին նրա բերանը և լեզուն. խոսում էր և օրհնում Աստծուն։ 

65 Այս բանը լսողների և նրանց շուրջը բնակվողների մեջ ահ ընկավ, և Հրեաստանի ամբողջ լեռնակողմում պատմվում էին այս բոլոր բաները։ 

66 Եվ բոլոր լսողներն այս ամենը պահում էին իրենց սրտում և ասում էին. «Արդյոք ի՞նչ պիտի դառնա այս մանուկը»։ Եվ Տիրոջ ձեռքը նրա հետ էր։

67 Զաքարիան՝ նրա հայրը, Սուրբ Հոգով լցվեց, մարգարեացավ և ասաց.

68 «Օրհնյա՜լ է Տերը՝ Իսրայելի Աստվածը, որ այցի եկավ մեզ և փրկություն բերեց իր ժողովրդին։

69 Եվ իր ծառա Դավթի տնից մեզ համար փրկության եղջյուր հանեց,

70 ինչպես որ խոսել էր սրբերի բերանով, որոնք հին դարերում նրա մարգարեներն էին.

71 փրկություն՝ մեր թշնամիներից և բոլոր մեզ ատողների ձեռքից՝

72 ողորմություն անելու համար մեր հայրերին և հիշելու իր սուրբ ուխտը.

73 այն երդումը, որ արել էր մեր հորը՝ Աբրահամին,

74 որպեսզի թշնամիների ձեռքից փրկված՝ կարողանանք առանց երկյուղի, սրբությամբ և արդարությամբ ծառայել նրա առաջ

75 մեր կյանքի բոլոր օրերում։

76 Եվ դու, ո՛վ մանուկ, Բարձրյալի մարգարեն պիտի կոչվես, որովհետև պիտի գնաս Տիրոջ առաջից՝ պատրաստելու նրա ճանապարհները,

77 տալու նրա ժողովրդին փրկության գիտությունը՝ նրանց մեղքերի թողության համար,

78 մեր Աստծու գթառատ ողորմության շնորհիվ, որով բարձունքից արեգակը մեզ կայցելի

79 ծագելու նրանց վրա, որոնք նստած են խավարի և մահվան ստվերների մեջ՝ ուղղելու մեր ոտքերը դեպի խաղաղության ճանապարհները»։

Երբ Նազարեթում Հիսուսի ծննդյան հետ կապված դեպքերն էին տեղի ունենում, այն կողմում` Քեբրոնում, Եղիսաբեթի հղության ինն ամիսն էր լրանում` Հռոմի 749 թվականի հուլիսի սկզբին և ծնվում էր մի արու զավակ, որ բոլորի ուրախության պատճառն էր հանդիսանալու, որովհետև Աստծո ողորմությունը հայտնվել էր Զաքարիայի տան վրա: Ութերորդ օրը, թլփատվելու արարողության հետ պիտի կատարվեր նաև տղայի անվանակոչությունը, և ազգականներն ուզում էին նրան Զաքարիա կոչել` համր ու ծերունի Զաքարիային այլևս չեղած համարելով: Մայրն ուզում էր, որ Հովհաննես կոչվի, անշուշտ, Զաքարիայից գրով կամ նշանով իմացած լինելով հրեշտակի հրամանի մասին: Վերջապես հորը դիմեցին, որ դեռ չէր խոսում: Գրելու տախտակ ուզեց և գրեց Հովհաննես անունը և գրելուն զուգընթաց լեզուն էլ բացվեց ու խոսեց, և ամենքի ուրախությունը կրկնապատկվեց: Զաքարիան նույն պահին մի գեղեցիկ օրհնաբանություն բարբառեց, որ սկսվում է «Օրհնյա՜լ է Տերը»  բառերով, որ նորածին երեխայի Մեսիային Կարապետ լինելը, խոստացյալ Փրկչի մոտալուտ հայտնությունն ու փրկագործության խորհրդի երկնային իրողությունն է բացատրում: Այս օրհնության մարգարեական հոգով խոսած լինելու պատճառով, Զաքարիան Հին Օրենքի մարգարեների լրումն է համարվում:

Հաջորդ գլուխը՝

8. ԿԱՐԱՊԵՏԻ ՊԱՇՏՈՆԸ

6. ՀՈՎՍԵՓԻ ՀԱՅՏՆՈՒԹՅՈՒՆԸ (ՀԱՄԱՊԱՏՈՒՄ)

Նախորդ գլուխը՝

5. ՄԱՐԻԱՄԻ ԱՅՑԵԼՈՒԹՅՈՒՆԸ

ՄԱՏԹԵՈՍ 1։18-25

18 Հիսուս Քրիստոսի ծնունդն այսպես եղավ։ Նրա մայրը՝ Մարիամը, նշանված էր Հովսեփի հետ։ Նախքան նրանց մերձենալը Մարիամը հղիացավ Սուրբ Հոգուց։ 

19 Հովսեփը՝ նրա ամուսինը, քանի որ արդար էր և չէր կամենում նրան խայտառակել, մտածեց լռելյայն արձակել նրան։ 

20 Մինչ նա այս մասին էր մտորում, ահա Տիրոջ հրեշտակը երազի մեջ երևաց նրան և ասաց. «Հովսե՛փ, Դավթի՛ որդի, մի՛ վախեցիր քեզ մոտ վերցնելու Մարիամին՝ քո կնոջը, որովհետև նրա մեջ ծնունդ առածը Սուրբ Հոգուց է։ 

21 Նա մի որդի պիտի ծնի, և նրա անունը Հիսուս պիտի դնես, որովհետև նա իր ժողովրդին պիտի փրկի իր մեղքերից»։

22 Այս ամենը եղավ, որպեսզի իրականանար Տիրոջ կողմից Եսայի մարգարեի միջոցով ասվածը.

23 «Ահա կույսը կհղիանա և որդի կծնի, և նրան կկոչեն Էմմանուել», որ նշանակում է «Աստված մեզ հետ»։

24 Հովսեփը, քնից արթնանալով, արեց այնպես, ինչպես Տիրոջ հրեշտակը հրամայել էր իրեն, և իր մոտ առավ իր կնոջը, 

25 բայց նրա հետ չհարաբերվեց, մինչև Մարիամը ծնեց իր անդրանիկ որդուն, որի անունը Հիսուս դրեց։

Մարիամը միայն ավետման ժամանակ է կոչվել Հովսեփի խոսեցյալը (նշանած) (Ղուկ. 1։27), իսկ Հիսուսի ծնունդից առաջ կոչվել է Հովսեփի կինը (Մատթ. 1։20), որը ցույց է տալիս, թե նույն ժամանակահատվածում է տեղի ունեցել Հովսեփի ու Մարիամի օրինական ամուսնությունը: Մարիամն ավետումից անմիջապես հետո գնաց Քեբրոն, իսկ Նազարեթ վերադառնալուց մինչև Հիսուսի ծնունդը ևս վեց ամիս տևեց, և պետք է ճիշտ այս ժամանակամիջոցում էլ դնել ամուսնության օրինական արարողությունը: Մարիամի Քեբրոնից վերադառնալուց և ամուսնության օրհնությունից հետո այլևս նրա հղի լինելը պետք է երևար, ինչը որ Հովսեփի մտքի շփոթման պատճառ հանդիսացավ: Բայց Հովսեփը ուղղամիտ մարդ էր. իր համար դժվար էր կնոջ պատվին դիպչելը և լավագույնն էր առանց ձայնի ու աղմուկի բաժանվել նրանից: Ավետարանիչը արձակել նրան բացատրությունն է օգտագործում, որը օրինավոր կնոջը ապահարզան տալ է նշանակում, քան թե պարզ մի նշանվածի բաժանումը: Եվ այս հիմք ընդունելով էր, որ ասացինք, թե նախ օրինավոր ամուսնությունը կատարվեց, ապա Հովսեփն իմացավ Մարիամի հղի վիճակի մասին: Անշուշտ հրաշքով հղության բացատրության մասին խոսվեց այդ երկուսի միջև, և իհարկե այդ պարագան Մարիամի ծնողներից գաղտնի չէր կարող մնալ, բայց Հովսեփը դեռևս մտմտուքից զերծ չէր: Աստվածային այցելությունը ցանկացավ բարի և արդար Հովսեփին այդ մտային տագնապից փրկել: Եվ հրեշտակը, անշուշտ նորից Գաբրիելը, այս անգամ Հովսեփին հայտնվեց, Մարիամին պատահած հայտնությունները նաև Հովսեփին հաղորդեց, բացատրեց սքանչելակերպ հղությունը, ծնվող որդու ով լինելը և մարդկության փրկագործության խորհուրդը: Հովսեփի միտքը լուսավորվեց և սիրտը հանդարտվեց, կնոջն արձակելու մտածումը իրենից հեռացրեց, Մարիամին պահեց որպես օրինավոր կին, բայց նրա կուսությունը հարգեց և կույս մոր ու կուսածին որդու պաշտպանը եղավ, իսկ մարդկանց կողմից որպես Մարիամի ամուսին և Հիսուսի հայր ճանաչվեց: Ավետարանում Հիսուսի մասին Մարիամի անդրանիկը կոչվելուց (Մատթ. 1։25) եզրակացնողներ եղան, որ Հիսուսի ծնունդից հետո Հովսեփից ու Մարիամից ուրիշ զավակներ էլ ծնվեցին, և թե սրանք Տյառնեղբայր կոչված չորս եղբայրներն են՝ Հակոբը, Հովսեսը, Սիմոնը և Հուդան (Մատթ. 13։55): Բայց սա ընդունելի կարծիք չէ և տյառնեղբայրների մասին իր տեղում պիտի խոսենք: Մոր առաջնեկը կոչվելու համար, սկզբից ևեթ ուրիշ զավակ չունեցած լինելը բավական է և անհրաժեշտ չէ երկրորդ զավակի ծնվելուն սպասել:

Մատթեոսն իր սովորության համաձայն, երբ ուզում է ապացուցել բոլոր մեսիական մարգարեությունների Քրիստոսի վերաբերյալ կատարված լինելը, այդ դեպքում հիշատակում է «Ահա կույսը պիտի հղիանա ու որդի ծնի» մարգարեությունը (Ես. 7։14): Մենք բավարարվում ենք մարգարեությունները հիշել, իսկ դրանք մեկնելու և հաստատելու գործը Ավետարանի մեկնիչներին է պատկանում:

Հաջորդ գլուխը՝

7. ԿԱՐԱՊԵՏԻ ԾՆՈՒՆԴԸ

5. ՄԱՐԻԱՄԻ ԱՅՑԵԼՈՒԹՅՈՒՆԸ (ՀԱՄԱՊԱՏՈՒՄ)

Նախորդ գլուխը՝

4. ՄԱՐԻԱՄԻ ԱՎԵՏՈՒՄԸ

ՂՈԻԿԱՍ 1։39-56

39 Այդ օրերին Մարիամը վեր կացավ և փութով գնաց Հուդայի լեռնային շրջանի քաղաքներից մեկը, 

40 մտավ Զաքարիայի տունն ու Եղիսաբեթին ողջույն տվեց։ 

41 Եվ երբ Եղիսաբեթը Մարիամի ողջույնը լսեց, մանուկը խաղաց նրա որովայնում, և Եղիսաբեթը լցվեց Սուրբ Հոգով, 

42 բարձր ձայնով աղաղակեց ու ասաց. «Օրհնյա՜լ ես դու կանանց մեջ, և օրհնյա՜լ է քո որովայնի պտուղը։ 

43 Որտեղի՞ց ինձ այս ուրախությունը, որ իմ Տիրոջ մայրն ինձ մոտ եկավ. 

44 որովհետև ահավասիկ, երբ քո ողջույնի ձայնը հասավ իմ ականջին, մանուկը ցնծալով խաղաց իմ որովայնում։ 

45 Եվ երանի՜ նրան, ով հավատաց, որ Տիրոջ կողմից իրեն ասվածները կկատարվեն»։

46 Իսկ Մարիամն ասաց. «Իմ անձը պիտի փառավորի Տիրոջը,

47 և իմ հոգին ցնծաց իմ Փրկիչ Աստծով, 

48 որովհետև նա նկատեց իր աղախնի խոնարհ վիճակը։ Եվ ահա այսուհետև բոլոր սերունդները

ինձ երանի պիտի տան,

49 որովհետև ամենազոր Աստված մեծամեծ գործեր արեց ինձ համար, և նրա անունը սուրբ է։

50 Նրա ողորմությունը սերնդեսերունդ իր երկյուղածների վրա է։

51 Նա իր բազկով զորություն գործադրեց, ցրեց իրենց սրտի խորհուրդներով ամբարտավաններին.

52 հզորներին տապալեց իրենց աթոռներից և բարձրացրեց խոնարհներին։

53 Քաղցածներին լիացրեց բարիքներով և մեծահարուստներին ձեռնունայն արձակեց։

54 Նա պաշտպան կանգնեց իր ծառային՝ Իսրայելին՝ հիշելով իր ողորմությունները,

55 ինչպես ասել էր մեր հայրերին՝ Աբրահամին և նրա սերնդին, հավիտյան»։

56 Ապա Մարիամը գրեթե երեք ամիս մնաց Եղիսաբեթի մոտ և վերադարձավ իր տունը։

Գաբրիել հրեշտակապետի հաղորդած այն լուրը, թե Եղիսաբեթը ևս հղի է, ստիպեց Մարիամին անձամբ այցելել և շնորհավորել նրան: Նազարեթից եկավ Քեբրոն և ողջունեց իր մորաքեռորդուն: Եղիսաբեթը երկնային զորությամբ իմացել էր Մարիամին տրված մեծ շնորհի մասին, ուստի օրհնեց թե´ նրան, և թե նրա որովայնում եղող պտուղը: Մի հրաշալի երևույթ էլ պատահեց: Մայրերի փոխադարձ ուրախությանը մասնակից եղան նաև իրենց զավակները, որ դեռ լույս չէին տեսել: Վերջինս էլ Եկեղեցին բացատրում է հետևյալ կերպ՝ Հովհաննես Կարապետը որովայնից որովայն երկրպագող է: Այդ առիթով Մարիամն արտասանեց իր «Մեծացուսցէ» («Իմ անձը պիտի փառավորի /Սրկ./) օրհներգությունը, որ երախտապարտ ու խոնարհամիտ իղձերով բարձրացնում է Աստվածային ողորմությունը և հայտարարում նրա սքանչելի կարողությունը: 

«Մեծացուսցէ»-ն մի շարք նմանություններ ունի Սամվելի մոր՝ Աննայի «Հաստատեցաւ» («Սիրտոս ամրացավ...» /Սրկ./) օրհնաբանության հետ (1 Թագ. 1։10), որն էլ ցույց է տալիս, թե Մարիամը կրթվել էր Տաճարի հովանու ներքո և քաջ գիտեր Սուրբ Գիրքը:

Մարիամը մոտ երեք ամիս հյուրընկալվեց Քեբրոնում, Զաքարիայի տանը և այնտեղից վերադարձավ Նազարեթ՝ հայրական տուն:

Հաջորդ գլուխը՝

6. ՀՈՎՍԵՓԻ ՀԱՅՏՆՈՒԹՅՈՒՆԸ